U dijalogu BiH i EU o ukidanju viza Evropska komisija i ostali evropski organi od BiH očekuju da ispuni još tri kriterijuma.
Prema podacima Kancelarije specijalnog predstavnika EU u BiH, prvi kriterijum se odnosi na osnaživanje kapaciteta provođenja zakona i efikasno provođenje pravnog okvira za borbu protiv organizovanog kriminala i korupcije, što uključuje i osiguravanje adekvatnih ljudskih i finansijskih resursa. Drugi kriterijum je provođenje Akcionog plana iz marta 2010. godine o uspostavljanju elektronske razmjene policijskih podataka između policije i tužilaštava. Osim ovoga, potrebno je i uskladiti krivične zakone entiteta i Brčko distrikta sa državnim krivičnim zakonom. Da bi konačno došlo do ukidanja viza za građane BiH, mora biti obavljena procedura unutar EU, koja se donekle razlikuje od procedure ukidanja viza za Makedoniju, Crnu Goru i Srbiju, jer je u međuvremenu usvojen Lisabonski ugovor.
Evropska komisija već je usvojila zakonodavni prijedlog za ukidanje viza i proceduru uputila na dalje razmatranje. Prijedlog Komisije je krajem maja proslijeđen Savjetu ministara EU i Evropskom parlamentu i nacionalnim parlamentima, koji sada, po Lisabonskom ugovoru, zajedno odlučuju sa Evropskom komisijom, što do sada nije bio slučaj. Tokom juna bi radna tijela Savjeta ministara i relevantni odbori u Parlamentu trebalo da razmotre prijedlog Komisije. U julu dolazi nova ekspertska komisija u BiH, koja bi trebalo da procijeni da li je došlo do napretka u ispunjavanju preostalih uslova.
Ukoliko pretpostavimo da će mišljenje eksperata biti pozitivno, može se očekivati da će tada Evropska komisija uputiti novu procjenu Savjetu ministara EU i Evropskoj komisiji. Ova tijela bi procjenu trebalo da obrade nakon ljetne pauze, odnosno otprilike u septembru. Dva septembarska termina za održavanje sjednica u Komitetu za građanske slobode, pravosuđe i unutrašnje poslove Evropskog parlamenta su 2. septembra i 28. septembra. Ukoliko ne stignemo na septembarske rokove, ostaje mogućnost da sjednice budu održane tokom oktobra.
Konačna odluka Evropskog parlamenta, ukoliko ostala tijela posao obave u septembru, mogla bi uslijediti početkom oktobra, isto kada se očekuje sjednica Savjeta ministara EU za pravosuđe i unutrašnje poslove, koji bi trebalo da donesu i datum za početak važenja viznog režima. Ukoliko se to ne stigne u oktobru, ostaje da se čeka do novembra, što bi u tom slučaju značilo da bi ukidanje viza moglo stupiti na snagu u decembru.
Moguće ukidanje viza prije kraja 2010.
godine Nijedan evropski političar ne želi eksplicitno reći kada bi moglo dođi do ukidanja viza. Najbliži nekoj procjeni je Jelko Kacin, potpredsjednik Odbora za Albaniju, BiH, Srbiju, Crnu Goru i Kosovo u Parlamentu EU, koji je rekao da je ukidanje viza moguće u decembru. “Mislim da bi se moglo reći da će se to desiti 19. decembra 2010. godine, godinu dana poslije ukidanja viza za građane Srbije, Makedonije i Crne Gore”, rekao je on.
Tanja Fajon, izvjesilac Evropskog parlamenta za viznu liberalizaciju, kaže da je BiH ispunila većinu kriterijuma za viznu liberalizaciju te da je u pitanju kredibilitet EU da taj proces bude finalizovan.
“Mi u Parlamentu ćemo učiniti sve da do toga dođe, ali nije sve samo do Evropskog parlamenta. Zemlje članice EU treba da se slože sa viznom liberalizacijom. Dovoljno je da samo dvije ili tri zemlje imaju određenu zabrinutost. Sada je u BiH veoma osjetljiva politička situacija i moj je utisak da ima zemalja koje baš i ne žure da pitanje viza bude finalizovano ranije”, kaže Fajonova.
Zabrinutost zbog azila
Međutim, svi se ipak slažu da u procesu donošenja vizne liberalizacije neće biti politike, već da je isključivo u pitanju tehničko ispunjavanje kriterijuma. EU je zabrinuta da ne dođe do pogrešnog tumačenja šta vizna liberalizacija stvarno znači, a postoje negativna iskustva iz Srbije i Makedonije, kada je nakon ukidanja viza za te zemlje ka EU krenuo talas azilanata zahtijevajući azil.
“To se ne smije ponoviti u BiH. To nije samo loše za te zemlje i za one zemlje koje očekuju da im vize budu ukinute, nego je to i lična tragedija za te ljude od kojih su mnogi prodali sve što su imali u nadi da će u Belgiji, Švedskoj ili u nekoj drugoj zemlji započeti novi život”, rekao nam je jedan diplomata.
I Tanja Fajon kaže da postoji opravdana zabrinutost zbog mogućeg talasa azilanata iz BiH u EU nakon ukidanja viza.
“Odahnula sam kada sam čula da su vlasti BiH i Albanije započele sa kampanjom informisanja javnosti o tome šta putovanje bez viza stvarno znači. Vjerujem da ćemo izbjeći scenario koji se desio u Srbiji i Makedoniji”, kazala je Fajonova.
Put po Evropi do 90 dana
Mnogo građana još ne zna šta tačno vizna liberalizacija donosi. Vizna liberalizacija u stvari podrazumijeva slobodno putovanje u sve zemlje članice Šengenskog sporazuma u svrhu kraćeg boravka, do 90 dana, u periodu od 180 dana. Prekoračenje datog roka je nezakonito, i može se samo izuzetno opravdati u slučaju da je prekoračenje minimalno i da je došlo do nepredviđenih okolnosti. Na primjer, ako bi došlo do otkazivanja leta zbog, recimo, aktiviranja vulkana na Islandu, vjerovatno je da službenici na granici ne bi pravili problem ukoliko je došlo do minimalnog prekoračenja roka.
Osim toga, podrazumijeva se da se sa ovom vrstom vize ne može raditi niti studirati. Pored uvođenja biometrijskog pasoša, koji je osnovni uslov za bezvizni režim, ključan momenat bilo je i potpisivanje Sporazuma o readmisiji između Evropske komisije i BiH. Readmisija znači da se BiH obavezuje da će primiti u zemlju svoje državljane koji su protjerani iz neke zemlje EU. Sporazum je na snazi od 1. januara 2008. godine, a njime je predviđeno da BiH mora osigurati adekvatnu infrastrukturu i dovoljno personala za potrebe obrađivanje aplikacija za readmisiju.
Kompletna procedura za ukidanje viza:
– Procedura započela zakonodavnim prijedlogom Komisije za ukidanje viza, što je urađeno u maju – Prijedlog je proslijeđen Savjetu EU, Evropskom parlamentu i nacionalnim parlamentima – U julu dolaze ekspertske grupe da procijene napredak u ispunjavanju kriterijuma – Nakon pozitivnog mišljenja, Komisija priprema novo mišljenje – Mišljenje ide na Savjet ministara, procedura traje osam sedmica – Mišljenje razmatra i Evropski parlament, procedura traje dva mjeseca – Ukoliko Parlament i Savjet usvoje prijedlog Komisije, vizna liberalizacija stupa na snagu tri sedmice nakon toga
Zemlje u koje će građani BiH moći putovati bez viza:
Austrija, Belgija, Bugarska, Kipar, Češka, Danska, Estonija, Finska, Francuska, Njemačka, Grčka, Mađarska, Island, Italija, Letonija, Litvanija, Luksemburg, Malta, Holandija, Norveška, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Španija, Švedska i Švajcarska.